Meningokoki, czyli dwoinki zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych, są niezwykle zjadliwymi bakteriami, których jedynym rezerwuarem jest człowiek. Inwazyjna choroba meningokokowa może być przyczyną sepsy o piorunującym przebiegu, charakteryzującej się wysoką śmiertelnością. Zalecanym środkiem profilaktycznym są szczepienia ochronne.
Czym są meningokoki?
Meningokoki (Neisseria meningitidis) wywołują inwazyjną chorobę meningokokową (IChM). Bakterie te występują powszechnie na całym świecie, ale tylko u ludzi. Do głównych chorób wywoływanych przez zakażenie tym drobnoustrojem należą przede wszystkim zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz sepsa (posocznica). Ta ostatnia oznacza rozmnażanie się bakterii we krwi zakażonej osoby i może skutkować pojawieniem się infekcji w różnych organach ciała. Meningokoki diagnozowane są głównie u dzieci i młodzieży, u których przebieg kliniczny zakażenia i wywołanej choroby bywa niezwykle szybki (piorunujący). Obecnie zakażenia meningokokowe stanowią jeden z głównych problemów zdrowia publicznego na świecie.
Meningokokami, podobnie jak pneumokokami, zarażamy się wdychając powietrze, które zawiera fragmenty wydzieliny z dróg oddechowych i śliny osób chorych, bądź nosicieli – zakażenie następuje tzw. drogą powietrzno-kropelkową. U części osób będących nosicielami, u których bakteria kolonizuje śluzówkę nosa i gardła, nie obserwujemy objawów, natomiast stanowią oni zagrożenie dla osób szczególnie wrażliwych. Nosiciele stanowią zazwyczaj 2-25% populacji, ale w środowiskach zamkniętych ich odsetek może sięgać nawet 40-80%.
Obecnie z Polsce dominuje zakażenie meningokokami z grupy serologicznej typu B, które powodują ponad 70% zakażeń u dzieci poniżej 1 r.ż. Głównymi serotypami patogennymi są szczepy oznaczone symbolami: A, B,C, W-135 oraz Y.
Jakie objawy dają meningokoki?
Średnio około 3-4 dni od zakażenia pojawiają się jego pierwsze objawy, takie jak: bóle głowy, gorączka, nudności, które są często bagatelizowane przez chorego czy opiekuna. W efekcie choroba, o dość łagodnym przebiegu na początku, może rozwinąć się w ogólnoustrojowe zapalenie, które nawet w czasie kilku godzin może prowadzić do zgonu.
Najbardziej charakterystycznym objawem inwazyjnej choroby meningokokowej są zmiany zakrzepowo-zatorowe na skórze, które pojawiają się w około 10-50% przypadków IChM. Zmiany pojawiają się najpierw w postaci wysypki plamisto-grudkowej, która nie ustępuje pomimo ucisku. Później wysypka przyjmuje charakter wysypki krwotocznej ze zmianami martwiczymi.
U chorych, u których dochodzi do rozwoju zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych (30-60% przypadków), wśród objawów pojawiają się m.in. bóle głowy, zaburzenia świadomości i drgawki. U dzieci poniżej 2 r.ż. może pojawić się nieutulony płacz, drażliwość, apatia, brak apetytu oraz tętnienie ciemiączka.
Inwazyjna choroba meningokokowa może prowadzić do poważnych powikłań, takich jak zaburzenia neurologiczne, zmiany w zachowaniu, upośledzenie słuchu oraz ogniskowe zmiany martwicze skóry.
Rozpoznanie i leczenie choroby meningokokowej
Diagnostyka inwazyjnej choroby meningokokowej jest utrudniona z uwagi na konieczność przeprowadzenia wielu testów laboratoryjnych i mikrobiologicznych w celu potwierdzenia, że mamy do czynienia z chorobą wywołaną przez Neisseria meningitidis. W czasie oczekiwania na wyniki, stosuje się antybiotykoterapię (najszybciej, jak to tylko możliwe) oraz podtrzymuje się funkcje życiowe pacjenta. Im szybciej wdrożona zostanie antybiotykoterapia, tym większe szanse na zwalczenie infekcji.
Należy zauważyć, że profilaktyka IChM polega na podawaniu antybiotyku również osobom z najbliższego otoczenia chorego, aby wyeliminować nosicielstwo meningokoków.
Szczepionka przeciw meningokokom
Według Programu Szczepień Ochronnych (PSO) na rok 2018 szczepienie przeciwko meningokokom w Polsce należy do grupy szczepień zalecanych. W pierwszej kolejności przeciw meningokokom powinny być zaszczepione niemowlęta i małe dzieci po ukończeniu 2. miesiąca życia.
Kolejną grupą, której szczepionka przeciw meningokokom jest zalecana, są dzieci i osoby dorosłe narażone na ryzyko IChM z powodu bliskiego kontaktu z chorym lub materiałem zakaźnym (personel medyczny, pracownicy laboratorium), a także dzieciom i osobom dorosłym przebywającym w zamkniętych zbiorowiskach (przedszkolach, żłobkach, domach studenckich, internatach, koszarach). Dodatkowo szczepienie zaleca się osobom podróżującym.
Wg PSO na rok 2018 szczepionka na meningokoki zalecana jest również: dzieciom i dorosłym z wrodzonymi niedoborami odporności, dzieciom w wieku do ukończenia 2 miesiąca życia z grup ryzyka zaburzeń odporności oraz szczególnie narażonym na zachorowanie nastolatkom i osobom po 65 r.ż.
Literatura:
- A. Bednarek, i wsp., „Szczepienia ochronne w profilaktyce chorób zakaźnych u dzieci”, Warszawa 2018, PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
- W. Magdzik, i wsp., „Wakcynologia (wydanie II, poszerzone i aktualizowane)”,Bielsko-Biała 2007, α-medica press.
- http://www.koroun.edu.pl/pdf/ICHM2016.pdf
- „Rekomendacje postępowania w zakażeniach bakteryjnych ośrodkowego układu nerwowego Rekomendacje diagnostyczno-terapeutyczno-profilaktyczne”, Narodowy Instytut Leków, Warszawa, 2011.
- https://www.mp.pl/szczepienia/artykuly/przegladowe/143395,szczepionka-przeciwko-meningokokom-grupy-b
- Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 31 października 2017r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2018.