Kleszczowe zapalenie mózgu i szczepionka przeciw tej chorobie
Kleszczowe zapalenie mózgu jest chorobą wirusową, na którą najbardziej narażone są osoby często przebywające w zalesionych obszarach. Od kilku lat na rynku dostępna jest skuteczna szczepionka przeciwko tej chorobie.
Co to jest kleszczowe zapalenie mózgu i w jaki sposób można się zakazić?
Kleszczowe zapalenie mózgu (KZM) jest sezonową chorobą wywołaną przez wirusa RNA z grupy Flaviviridae, który atakuje ośrodkowy układ nerwowy. Do zakażenia może dojść po ugryzieniu przez kleszcza. Szacuje się, że około 3-15% kleszczy może być nośnikami wirusa. Głównymi gospodarzami patogenu są drobne ssaki – kleszcze są tylko tzw. wektorem. Wyróżniamy 3 typy wirusa: europejski (występujący m.in. w Polsce), syberyjski oraz dalekowschodni. Kleszczowym zapalenie mózgu można zarazić się również po spożyciu niepasteryzowanego mleka zakażonych zwierząt (mleko krowie lub kozie). Choroby nie należy mylić z boreliozą, która co prawda również może być przenoszona przez kleszcze, ale wywołuje ją zupełnie inny patogen – bakterie z rodzaju Borrelia.
Skala występowania choroby
Do obszarów występowania KZM należy m.in. Europa środkowo-wschodnia oraz południowa Rosja. Największą liczbę zachorować odnotowuję się na terenie Czech, Austrii i Niemiec. W naszym kraju, na przestrzeni kilkunastu lat, średnia liczba przypadków wyniosła około 237 na rok. Wśród województw, które cechuje największa zachorowalność, to przede wszystkim: warmińsko-mazurskie oraz podlaskie. Obserwuje się również zapadalność sezonową, najczęściej na KZM choruje się na przełomie czerwca i lipca oraz w miesiącu październik.
Kto powinien się zaszczepić?
Na kleszczowe zapalenie mózgu powinny zaszczepić się szczególnie osoby, przebywające na terenach, objętych zwiększonym ryzykiem występowania kleszczy – np. obszary leśne i okołoleśne. Tak więc, do osób szczególnie narażonych na zakażenie kleszczowym zapalenie mózgu należą osoby zatrudnione przy eksploatacji lasu, stacjonujące w wojsku, funkcjonariusze straży pożarnej i granicznej, rolnicy, młodzież odbywająca praktyki na takich terenach oraz turyści i uczestnicy obozów i kolonii.
Czy kleszczowe zapalenie mózgu jest groźne?
Niestety pierwsze objawy choroby nie pojawiają się od razu po ugryzieniu przez kleszcza, postawienie diagnozy stwarza więc trudności. Czas wylęgania się choroby to od 7 do 14 dni, a niekiedy nawet 4 tygodnie. Możemy rozróżnić dwie fazy choroby, choć czasem przebiega ona bezobjawowo, kiedy to jedynym dowodem przechorowania są wyniki badań krwi.
W pierwszej fazie KZM objawy mogą być niecharakterystyczne i łagodne, tj.: wysoka temperatura, bóle głowy i okolic karku, dyskomfort i bóle mięśni. Mogą również wystąpić ból brzucha i biegunka. Pierwsza faza ustępuje po około tygodniu od pojawienia się pierwszych objawów i przybiera postać utajoną. U blisko połowy chorych, po okresie utajonym, rozwija się pełnoobjawowa faza druga. U reszty dochodzi do pełnego wyzdrowienia.
II faza przebiega przede wszystkim pod postacią zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Towarzyszy temu bardzo wysoka gorączka (nawet powyżej 40°C), bóle głowy i wymioty. W najgorszym przypadku, zapalenie może objąć również mózg oraz móżdżek chorego, co daje objawy związane z zaburzeniem koncentracji i pamięci, oczopląsem, problemami z mówieniem oraz objawy ze strony mięśni szkieletowych – drżenie rąk i nóg. Następstwem dalszego rozwijania się choroby jest śpiączka, zaburzenia oddychania i śmierć (u 1-2% przypadków KZM w Europie). Faza II trwa od 2 tygodni do nawet 2 miesięcy, pozostawiając po sobie możliwe powikłania w postaci niedowładu i zaników mięśniowych.
Diagnostyka i leczenie kleszczowego zapalenia mózgu
Pewną diagnozę postawić można dopiero w momencie osiągnięcia przez chorego fazy objawowej za pomocą izolacji wirusa z płynu mózgowo-rdzeniowego lub krwi. Inną metodą jest kontrola swoistych przeciwciał IgM i IgG, które pojawiają się we krwi po pewnym czasie od zakażenia.
Pacjentów cierpiących na KZM leczy się głównie objawowo, stosując leki przeciwgorączkowe oraz przeciwobrzękowe. Dlatego ogromnie istotna jest skuteczna prewencja.
Czy istnieje skuteczna ochrona przeciwko KZM?
Oprócz podstawowej ochrony ciała przez kleszczami, polegającej na zakładaniu odpowiedniej odzieży, wysokiego obuwia i nakrycia głowy oraz stosowaniu aerozoli, dostępnym sposobem zapobiegania wystąpieniu kleszczowego zapalenia mózgu są szczepienia.
Powszechnie stosowane w Polsce szczepionki zawierają inaktywowane wirusy i zalecane są dla dzieci powyżej 12 miesiąca życia. Szczepionkę podaje się przez wstrzyknięcie domięśniowe lub podskórne (według wskazań producenta szczepionki), a do uodpornienia wymagane jest podanie trzech dawek.
Zgodnie z Programem Szczepień Ochronnych (PSO) na rok 2018, szczepienie przeciw kleszczowemu zapaleniu mózgu jest szczepieniem zalecanym, a schemat szczepienia polega na:
- podaniu dwóch dawek podstawowych w odstępie 1-3 miesięcy,
- podaniu dawki uzupełniającej w odstępie (w zależności od szczepionki) od 5 do 12 miesięcy po drugiej dawce,
- podaniu dawek przypominających: po 3 latach od podania dawki uzupełniającej oraz kontynuacji szczepień średnio co 3 lata aż do końca życia.
Oprócz schematu podstawowego, możliwy jest także schemat przyspieszony, polecany gdy podstawowe uodpornienie jest rozpoczynane wiosną lub latem lub na krótko przed wyjazdem w rejony endemicznego występowania KZM, w celu możliwie szybkiego wytworzenia ochronnego poziomu przeciwciał.
Literatura:
- A. Bednarek, i wsp., „Szczepienia ochronne w profilaktyce chorób zakaźnych u dzieci”, Warszawa 2018, PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
- W. Magdzik, i wsp., „Wakcynologia (wydanie II, poszerzone i aktualizowane)”,Bielsko-Biała 2007, α-medica press.
- J. Zajkowska, P. Czupryna, „Kleszczowe zapalenie mózgu – epidemiologia, patogeneza, obraz kliniczny, diagnostyka, profilaktyka i leczenie”, Forum Zakażeń, 2013, 4(1), 21–27.
- Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 31 października 2017r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2018.
