Ospa wietrzna. Szczepionka przeciw ospie w Programie Szczepień Ochronnych

Ospa wietrzna jest ostrą chorobą zakaźną wieku dziecięcego. Dlaczego nie należy organizować „ospa-party”?

Czym jest ospa wietrzna i co ją wywołuje?

Ospa wietrzna jest chorobą zakaźną wywołaną przez zakażenie wirusem ospy wietrznej i półpaśca (Varicella-zoster virus, VZV) z rodziny wirusów Herpes. Choroba cechuje się wysoką zaraźliwością i występowaniem na całym świecie. Uważa się, że na ospę wietrzną zachoruje prawie każdy niezaszczepiony wcześniej człowiek, który wcześniej nie chorował.

Według danych Zakładu Epidemiologii Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego – Państwowego Zakładu Higieny (NIZP-PZH), w 2016 roku odnotowano w Polsce 160660 zachorowań na ospę. W Polsce rocznie choruje na nią około 200 tysięcy osób, w tym prawie 90% przypadków to pacjenci w wieku do 15 lat (a szczególnie dzieci w grupie wiekowej 0-9 lat).

Czy ospa wietrzna jest groźna?

Ospa wietrzna przenosi się z człowieka chorego (na ospę wietrzną lub półpasiec) na zdrowego drogą powietrzno-kropelkową. Jeżeli nie jesteśmy uodpornieni, to prawdopodobieństwo, że zakazimy się ospą wietrzną od chorego z bliskiego otoczenia (domownicy, żłobki, przedszkola) jest bardzo duże i wynosi ok. 90%. Możliwe jest także zakażenie przez łożysko. Noworodki i niemowlęta nie są chronione przez przeciwciała matczyne.

Ospa wietrzna jest niezwykle groźna pod względem powikłań, jakie mogą wystąpić, co dotyczy szczególnie wcześniaków oraz noworodków matek, które zachorowały na ospę tuż przed lub zaraz po porodzie. Dodatkowo, również podczas ciąży (I i II trymestr) płód narażony jest na patogen – zachorowanie w ciąży przez matkę wiąże się z wystąpieniem u dziecka tzw. wrodzonego zespołu ospy wietrznej.

Czym jest wrodzony zespół ospy wietrznej?

Wrodzony zespół ospy wrodzonej dotyczy 2% noworodków, których matki w I lub II trymestrze ciąży przebyły ospę wietrzną. U noworodka pojawiają się wtedy wady wrodzone, tj. zniekształcenie kończyn, dysfunkcja ośrodkowego układu nerwowego (wodogłowie lub małogłowie), zaćma, zapalenie siatkówki i naczyniówki.

Jakie objawy towarzyszą chorobie?

Zwykle zachorowanie rozpoczyna się, gdy wirus ospy wietrznej wnika do naszego organizmu poprzez błony śluzowe górnych dróg oddechowych. Następnie namnaża się w organizmie od 11 do 21 dni (u niemowląt okres wylęgania jest krótszy). W tym czasie wirus najpierw krąży w organizmie razem z krwią, by następnie namnożyć się w układzie fagocytarnym (siateczkowo-śródbłonkowym). Po 10-21 dniach wirus z powrotem osiąga krwioobieg i przenosi się do innych narządów wewnętrznych, skóry i błon śluzowych, gdzie powoduje niszczenie tkanek. Wirus opryszczki prowadzi do zmian martwiczych na skórze, które pojawiają się najpierw w postaci pęcherzyków, a później krost, które następnie wysychają tworząc strupy. Wirus jest w stanie przetrwać w organizmie przez wiele lat w układzie nerwowym, a dokładniej w zwojach nerwów czuciowych międzykręgowych i czaszkowych. W chwili spadku odporności wirus może ulec reaktywacji i wywołać półpasiec (10-20% osób zakażonych VZV).

Na początku choroby obserwuje się u chorego dziecka objawy grypopodobne, takie jak wysoka temperatura, złe samopoczucie, osłabienie i ból głowy. Następnie na skórze, jak również na błonach śluzowych i owłosionej skórze głowy, zaczynają pojawiać się pęcherzyki, które szybko mętnieją i wysychają tworząc strupy. Odpadające strupy bardzo swędzą, mogą też tworzyć brzydkie blizny w ilości nawet do 300-400 na całym ciele.

Zmiany skórne mogą zostać nadkażone bakteriami takimi jak Streptococcus pyogenes lub Staphylococcus aureus. Do innych powikłań ospy wietrznej należą m.in: wirusowe i bakteryjne zapalenie płuc, aseptyczne zapalenie mózgu (z ataksją móżdżkową lub bez) oraz groźny zespół Reye’a.

Leczenie ospy wietrznej

Leczenie ospy wietrznej jest ograniczone ze względu na fakt, iż z chorobą organizm tak naprawdę musi poradzić sobie sam. W terapii niepowikłanej ospy wietrznej u dzieci zalecane jest stosowanie leków przeciwhistaminowych, które łagodzą świąd skóry oraz podawanie paracetamolu w przypadku gorączki.

W ciężkich przypadkach hospitalizowanych podaje się acyklowir dożylnie, natomiast w razie wystąpienia wtórnej infekcji bakteryjnej, stosuje się miejscowo antybiotyki. Najskuteczniejszym sposobem profilaktyki ospy wietrznej u dzieci jest realizacja szczepień, które zapobiegają rozprzestrzenianiu się choroby i wywołują długotrwałą ochronę przed zachorowaniem.

Szczepionka przeciw ospie wietrznej

Szczepionka przeciw ospie wietrznej hamuje rozprzestrzenianie się choroby i chroni pacjentów z grupy podwyższonego ryzyka. Zmniejsza również koszty leczenia pacjentów z ospą wietrzną, gdyż choroba u osób szczepionych przebiega łagodniej, co odciąża znacznie budżet Narodowego Funduszu Zdrowia z kosztów, które trzeba byłoby przeznaczyć na hospitalizacje.

W skład szczepionki na ospę wietrzną wchodzi żywy, atenuowany wirus VZV. Dwudawkowy schemat szczepień, który zapewnia Program Szczepień Ochronnych (PSO) zabezpiecza przed wystąpieniem choroby w 99-100%. Szczepionkę przeciw ospie wietrznej można stosować u zdrowych dzieci już od 9. miesiąca życia.

Na polskim rynku występują dwie szczepionki. Pierwszą, monowalentną szczepionkę przeciw ospie wietrznej podaje się dzieciom po ukończeniu 9. miesiąca życia, w dwóch dawkach (6-tygodniowy odstęp między pierwszą i drugą dawką). Drugą szczepionkę, która występuje w postaci skojarzonej szczepionki przeciw odrze, różyczce i śwince (tzw. MMRV) podaje się dzieciom, które ukończyły 11. miesięcy do ukończenia 12 roku życia włącznie, również w schemacie dwudawkowym (od 6 tyg. do 3 mies. odstęp między pierwszą i drugą dawką).

Szczepionka przeciwko ospie wietrznej i PSO

Według PSO, szczepionka przeciw ospie wietrznej jest w Polsce szczepionką obowiązkową u dzieci, które należą do grupy podwyższonego ryzyka wynikającego ze stanu zdrowia oraz u dzieci narażonych na zakażenie ze względów środowiskowych.

Obowiązek szczepienia dotyczy dzieci:

„1) do ukończenia 12 roku życia: z upośledzeniem odporności o wysokim ryzyku ciężkiego przebiegu choroby, z ostrą białaczką limfoblastyczną w okresie remisji, zakażone HIV oraz przed leczeniem immunosupresyjnym lub chemioterapią,

2) do ukończenia 12 roku życia z otoczenia osób określonych w pkt 1, które nie chorowały na ospę wietrzną,

3) do ukończenia 12 roku życia, innych niż wymienione w pkt 1 i 2, przebywających w: zakładach pielęgnacyjno-opiekuńczych, zakładach opiekuńczo-leczniczych, rodzinnych domach dziecka, domach dla matek z małoletnimi dziećmi i kobiet w ciąży, domach pomocy społecznej, placówkach opiekuńczo-wychowawczych, regionalnych placówkach opiekuńczo-terapeutycznych oraz interwencyjnych ośrodkach preadopcyjnych,

4) innych niż wymienione w pkt 1–3, przebywających w żłobkach lub klubach dziecięcych.”

Poza tym, szczepionka przeciw ospie wietrznej jest zalecana u osób, które nie zachorowały na ospę wietrzną i nie były wcześniej szczepione, oraz u kobiet, które planują zajść w ciążę, a nie chorowały wcześniej na ospę wietrzną.

Literatura:

1. A. Bednarek, i wsp., „Szczepienia ochronne w profilaktyce chorób zakaźnych u dzieci”, Warszawa 2018, PZWL Wydawnictwo Lekarskie.
2. W. Magdzik, i wsp., „Wakcynologia (wydanie II, poszerzone i aktualizowane)”,Bielsko-Biała 2007, α-medica press.
3. A. Bednarek, „Profilaktyka ospy wietrznej u dzieci – implikacje dla edukacji pielęgniarskiej”, Nowa Pediatria, 2015, 19(1), 25-30.
4. I. Paradowska-Stankiewicz, A. Królasik, „Checkenpox in Poland i 2015”, Przegląd epidemiologiczny, 2017, 71(4), 487-491.
5. Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 31 października 2017r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2018.