Szczepienia obowiązkowe – o nich musisz pamiętać. Część 2: Kiedy szczepić?

Wiemy, że szczepionki skutecznie zapobiegają chorobom i są bezpieczne. Ale skąd wiedzieć, kiedy należy się nimi szczepić?

Szczepienia obowiązkowe w Polsce realizowane są zgodnie z wytycznymi zawartymi w Programie Szczepień Ochronnych, tzw. kalendarzu szczepień. Jego corocznie aktualizowana (publikowana pod koniec października) treść jest budowana na podstawie zaleceń stosowania preparatów szczepionkowych (zawartych w ulotkach od producentów), wytycznych ekspertów w dziedzinie szczepień oraz aktualnych doniesień naukowych dotyczących skuteczności i bezpieczeństwa szczepionek. Kalendarz szczepień dostosowuje harmonogram wykonywania kolejnych szczepień do wieku dziecka i związanej z nim dojrzałości układu odpornościowego. Biorąc pod uwagę powyższe czynniki, istotne jest przestrzeganie terminów szczepień wyznaczonych w kalendarzu przez rodziców lub opiekunów dziecka, tak aby sprawnie zrealizować wszystkie obowiązkowe, jak również możliwie jak najwięcej zalecanych szczepień ochronnych.

Przeprowadzając szczepienia zgodnie z aktualnie obowiązującym PSO, należy pamiętać o zasadach zachowania niezbędnych odstępów czasowych pomiędzy różnymi szczepionkami. Nie wolno szczepić w dowolnie wybranym przez rodzica momencie, zgodnie ze swoim „widzimisię”.

Wyróżniamy szczepionki „nieżywe”, zawierające zabite drobnoustroje lub ich fragmenty (np. szczepionka pełnokomórkowa p/błonicy, tężcowi i krztuścowi – DTwP) oraz tzw. szczepionki żywe, atenuowane (zawierające osłabione, niewywołujące choroby drobnoustroje) – np. szczepionka MMR p/odrze, śwince i różyczce oraz szczepionka przeciwgruźlicza BCG.

Na jednej wizycie można podawać jednoczasowo kilka szczepionek, każdą w odrębną okolicę ciała – u niemowląt zgodnie z zaleceniami ekspertów powinna to być przednio-boczna powierzchnia uda, a między poszczególnymi wkłuciami należy zachować odstęp 2,5 cm.

Odstęp czasowy pomiędzy szczepionką nieżywą a żywą może być dowolny. Zalecany odstęp czasu pomiędzy dwiema dawkami szczepionek żywych wynosi natomiast co najmniej 4 tygodnie. Kalendarz szczepień zawiera także zalecenia co do odstępów czasowych pomiędzy kolejnymi dawkami tych samych szczepionek, po uwzględnieniu czasu utrzymywania się i zanikania odporności ochronnej.

W pierwszym roku życia dziecko powinno otrzymać:

• 1 dawkę szczepienia p/gruźlicy,
• 3 dawki szczepionki p/ WZW B,
• 3 dawki szczepienia p/błonicy, tężcowi i krztuścowi (np. pełnokomórkowego)
• 3 dawki szczepienia przeciw Haemophilus influenzae typu b,
• 2 dawki szczepienia szczepionki p/polio,
• 2 dawki szczepienia przeciw pneumokokom.

W drugim roku życia natomiast przewidziane jest po jednej dawce następujących szczepień obowiązkowych:

• przeciw śwince, odrze i różyczce,
• przeciw pneumokokom,
• przeciw błonicy, tężcowi i krztuścowi,
• przeciw Haemophilus influenzae typu b,
• przeciw polio.

Niektóre dane naukowe pokazują, że niezależnie od liczby wkłuć wykonanych podczas jednej wizyty szczepiennej, poziom stresu u małego pacjenta jest jednakowy, ponieważ jest on bardziej związany z wizytą w gabinecie medycznym. Podczas szczepień można pomyśleć o zalecanych w literaturze metodach łagodzenia bólu i stresu związanego z wykonywaniem procedur medycznych, takich jak podanie doustne glukozy, karmienie piersią, bliskość rodzica, lek przeciwbólowy w postaci plastra na skórę itp.

Zawsze należy przestrzegać minimalnego wieku dziecka w kwalifikacji do danego szczepienia. W razie wystąpienia odstępstw czasowych w realizacji kalendarza szczepień, np. konieczności opóźnienia podania którejś z dawek z powodu ostrej choroby infekcyjnej u dziecka, wytyczne zalecają jak najszybsze uzupełnienie brakujących szczepień (oczywiście z zachowaniem minimalnych odstępów czasowych pomiędzy kolejnymi dawkami tego samego preparatu). Pamiętajmy, że opóźnienie lub zaniechanie szczepienia może narazić małego pacjenta na rozwój groźnej choroby zakaźnej.

Szczepienia przypominające

Prócz dawek podstawowych i uzupełniających, w kalendarzu szczepień zawarto również terminy wykonania tzw. szczepień przypominających. Są one wykonywane najczęściej po kilku latach od szczepienia podstawowego i mają na celu podtrzymanie wysokiego poziomu odporności organizmu dziecka przeciwko wybranym  patogenom.

Tabela terminów obowiązkowych szczepień przypominających w Polsce u dzieci i 19-latków.

Jak widać, kalendarz szczepień stanowi przydatny dokument nie tylko dla personelu medycznego, ale również dla samych rodziców.

LITERATURA

1. Komunikat Głównego Inspektora Sanitarnego z dnia 31 października 2017 r. w sprawie Programu Szczepień Ochronnych na rok 2018.
2. Kestler L., Lewis M. Cortisol response to inoculation in 4-year-old children. Psychoneuroendocrinology 2009; 34:743-751.
3. Ramsay DS., Lewis M.: Developmental change in infant cortisol and behavioral response to inoculation. Child Development, 1994, 65:1491-1502.
4. Stryczyńska – Kazubska J. Ogólne zasady uzupełniania zaległych szczepień. Medycyna Praktyczna PEDIATRIA 2017,5:73-80.